Kerken willen verduurzamen

Werksessie verduurzamen van kerken in gemeente Waterland

Bij de totstandkoming van deze toolbox zijn een aantal werksessies met gemeenten georganiseerd. In de werksessies hebben ambtenaren een casus aangedragen en zijn daarover met experts op het gebied van verduurzaming en ruimtelijke kwaliteit in gesprek gegaan. Dit is een uitwerking van de sessie met de gemeente Waterland. 

De gemeente Waterland krijgt geregeld vragen van kerken die willen verduurzamen. Daarbij gaat het al gauw over het plaatsen van zonnepanelen of een warmtepomp. De gemeente probeert dit soort vragen in een breder perspectief te plaatsen: hoe gaat de kerk in de nabije toekomst gebruikt worden?  Welke maatregelen zijn haalbaar, betaalbaar en nuttig? Daarover gingen ambtenaren van gemeente Waterland in gesprek met deskundigen. 

Verduurzaming monumenten

De casus van de gemeente begon met een inleiding van Rob Zakee van gemeente Waterland:

Als het gaat over verduurzamen van kerken dan gaat het al snel over zonnepanelen. Waarom deze maatregel? Wat is de impact en wat zijn de alternatieven? Het is belangrijk om het altijd in een wat breder perspectief te bekijken waarbij de vraag gesteld moet worden hoe de kerk in de (nabije) toekomst gebruikt gaat worden? Het is zonde om nu maatregelen te nemen als over 10 jaar de kerk in onbruik is geraakt. In de afgelopen 40 jaar zijn namelijk 1300 kerken in onbruik geraakt, waarvan 1000 een nieuwe bestemming hebben gekregen. Het is dus belangrijk om, voordat er maatregelen worden genoegen, eerst goed na te denken over de toekomst van de kerk. 

Er is veel meer mogelijk dan alleen het opwekken van zonne-energie. Hierover is veel informatie beschikbaar, maar die is te vinden op zeer uiteenlopende locaties waardoor men al snel verdwaalt in het aanbod. Als voorbeeld van een nuttige website wordt: www.groenekerken.nl genoemd. Dit is een toolkit voor het verduurzamen van kerken. Waar het wederom begint met besparen. 

Afsluitend wordt nog meegegeven dat de technische ontwikkeling heel snel gaat en de oplossingen die we vandaag logisch vinden niet per se de beste hoeven te zijn. Dus misschien is het wel verstandig om nog even te wachten. Mocht je toch willen verduurzamen laat je dan helpen door partijen als bijvoorbeeld de RCE, het Restauratiefonds en BOEI.

De reacties 

Er wordt gereageerd dat het vraagstuk verduurzaming erg groot is. De urgentie om iets te doen wordt gevoeld. De doelstellingen zijn zo hoog dat het de vraag is hoe we die gaan halen. Zonder duidelijke hoe blijven we stil staan. Een andere reactie is dat de discussie rondom duurzaamheid veel over energie gaat en te weinig over energie besparen. Ook bij zonne-energie moeten we ons afvragen, wat is het doel? CO₂ reductie of het energieverbruik omlaag brengen? 

Verduurzamen van de Grote Kerk, Monnickendam 

De case die de gemeente Waterland voorlegt is van De Grote Kerk in Monnickendam. Het kerkbestuur wil het pand verduurzamen met behoud van de historische waarde om de kerk meer bruikbaar te maken en uit financieel oogpunt, maar weet niet hoe. De kerk heeft iconische en maatschappelijke waarde voor de stad. Zowel de gemeente als het kerkbestuur zitten met veel vragen. Zo wil het kerkbestuur weten hoe zit aanpakken, welke regels er zijn en wat het oplevert. De vragen van de gemeente zijn: Hoe kunnen we als gemeente faciliteren? Hoe ver kan een gemeente hierin gaan? En hoe nemen we duurzaamheid op in het beleid? 

Voorstel voor procesaanpak 

De discussie leidt tot een gedragen conclusie: zorg dat je als gemeente een goed proces inricht. Daarmee kun je als gemeente anticiperen op de concrete vragen en hoef je niet iedere keer een ad hoc oplossing te bedenken of de aanvrager teleur te stellen.

Voorstel procesaanpak:

• Fase van visievorming: maak een toekomstvisie voor deze monumentale kerken, bij voorkeur regionaal; welke functie heeft deze kerk in de regio en lokaal, nu en in de toekomst. Neem daarin het herbestemmingsvraagstuk en duurzaamheidsvraagstuk mee. Een bestendige herbestemming heeft meer prioriteit dan duurzaamheidsmaatregelen.
• Fase van informatie en inventarisatie: 
  • Op schaalniveau van de gemeente: uitzoomen en in beeld krijgen van het vastgoed op het schaalniveau van de hele gemeente (+ gevolgtijdelijkheid; eerst alternatieven benutten voor opwek energie door middel van zonnepanelen)
  • Op schaalniveau van de kerk: Wat is de (ontwerp-)opgave voor deze kerk? Beperk de duurzaamheidsopgave niet tot energie-opwekken, maar onderzoek eerst mogelijkheden van besparen (en isoleren) in relatie tot het gebruik, bijvoorbeeld gezoneerd verwarmen of gebruiksafhankelijk stoken. Noodzakelijke gegevens: Een energiescan, die de gemeente zou kunnen faciliteren. 
• Fase van implementatie: ontwikkel op basis van de visie (en ambitie) en inventarisatie een (lange termijn) onderhoudsplan en faseer de implementatie van duurzaamheidsmaatregelen, gekoppeld aan dit onderhoudsplan.